Иске Байсар

Авылга XVII йөздә нигез салына.

XVII – XIX йөзләрдә халкы асаба башкортлар һәм типтәрләр катлауларына керә. Бу чорда халкының төп шөгыле – игенчелек, терлекчелек, кирпеч сугу, он тарту, чабата үрү, арба ясау һәм ит сату.

1773 – 1775 еллардагы Крәстиян кузгалышында халкы Е.И.Пугачёв ягында сугыша.

XX йөз башында авылда волость идарәсе урнаша, 4 мәчет, ир һәм кыз балалар өчен мәктәп, икмәк һәм печән кабул итү пунктлары, ашлык саклау-сату кибете бар, шимбә саен базар эшли.

Авыл җәмәгатенең имана җире 3878 дисәтинә тәшкил итә.

1920 елга кадәр Уфа губернасының Минзәлә өязе Иске Байсар үзәге волостена керә.1020 елдан ТАССРның Минзәлә кантонында. 1930 елның 10 августыннан – Актаныш, 1935 елның 10 февраленнән – Калинин, 1959 елның 12 октябреннән – Актаныш, 1963 елның 1 февраленнән – Минзәлә, 1965 елның 12 гыйнварыннан Актаныш районында.

Хәзер Иске Байсар авыл җирлеге үзәге.

1930 елда авылда “Кызыл Сөн” колхозы оештырыла (беренче рәисе – М.Солтанов), 1957 елда аның составына “Кызыл чишмә” (Чишмәбаш авылы), “Кызыл чиялек” (Чиялек авылы), “Кызыл Яр” (Яңа Байсар авылы) колхозлары керә. 1967 елда Шәймәрдән исемендәге колхоз итеп үзгәртелә. 1929 – 1972 елларда авылда май заводы (яңа бина 1962 – 1963 елларда төзелә). 1948 – 1959 елларда машина-трактор станциясе була.

Халкы күбесенчә “Ташкын” җаваплылыгы чикләнгән җәмгыятьтә эшли, кырчылык, ит-сөт терлекчелеге белән шөгыльләнә.

1915 – 1916 елларда яралы сугышчылар өчен беренче дәваханә бинасы, 1919 елда – икенчесе төзелә. 1956 елда дәваханә сөяк туберкулезы диспансеры итеп үзгәртелә.

1972 – 2008 елларда авылда туберкулез, бала тудыру һәм хирургия бүлекләре хастаханәсе эшли (1988 елда туберкулез, 1989 елда – бала тудыру бүлекләре ябыла).

1922 елда авылда терәк мәктәбе булдырыла, 1932 елда – колхоз яшьләре мәктәбе, 1938 елда урта, 1944 елда – җидееллык, 1951 елда – урта (1978 елда яңа бина төзелә), 2014 елда – тулы булмаган урта мәктәп итеп үзгәртелә.

1980 елда мәктәп каршында музей ачыла, экспозиция төбәк тарихына багышлана.

Авылда балалар бакчасы (мәктәп бинасында), мәдәният йорты ( бина 1966 елда төзелә), китапханә, “Мосаллия” мәчете бар (2006 елдан).

Авыл территориясендә берничә мәдәни мирас истәлеге бар: бер катлы агач торак йорт (XX йөз башы), хастаханә бинасы комплексы (1914 – 1926 елларда эклектика стилендә төзелгән торак йорты үрнәге); Ф.Ямангуловның бер катлы кибет бинасы (XX йөз башы, татар сәүдәгәрләренең сәүдә корылмаларына хас стильдә эшләнгән).

Р.Ш.Әгъзамов (1949 елда туган) – ТРның атказанган табибы;

Р.А.Галиәхмәтов (1959 елда туган) – икътисад фәннәре докторы;

Ф.М.Гыйльметдинов (1943 елда туган) – баянчы, ТРның атказанган сәнгать эшлеклесе;

К.Х.Гыйльфанов (1952 елда туган) – техник фәннәр докторы, профессор;

Э.М.Закирова (1955 елда туган) – ТРның атказанган хезмәткәре;

В.Ш.Имамов (1954 елда туган) – язучы, ТРның атказанган мәдәният хезмәткәре, ТРның Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты;

Г.Х.Латыйпов (1925 – 2000) – Социалистик Хезмәт Герое, Ленин ордены, беренче дәрәҗә Ватан сугышы, “Почет билгесе” орденнары кавалеры;

М.С.Сәләхов (1928 елда туган) – ТАССРның һәм РСФСРның атказанган зоотехнигы, Ленин орднеы, Хезмәт Кызыл Байрагы, Октябрь Революциясе, “Почет билгесе” орденнары кавалеры, “Уңыш” колхозы рәисе (1955 – 1989 еллар);

Р.С.Салихҗанов (1949 елда туган) – ТАССРның атказанган агрономы, РФнең атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре, “Ташкын” җаваплылыгы чикләнгән җәмгыять (1983 елдан), Шәймәрдәнов исемендәге колхоз җитәкчесе;

Т.Э.Тальдаев (1928 – 2008) – ТРның атказанган укытучысы, РФнең халык мәгарифе отличнигы;

Р.Ш.Тимергалин (1928 – 1999) – журналист, тәрҗемәче, ТАССРның, РСФСРның атказанган мәдәният хезмәткәре;

Н.С.Тимеров 91950 елда туган) – ТРның атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре;

Ш.Ш.Шәймәрдәнов (1890 – 1939) – дәүләт эшлеклесе, Татар Үзәк Башкарма комитеты рәисе (1925 – 1927 еллар), ТАССР Халык комиссарлары рәисе (1927 – 1928 еллар), 1967 елда авылда Ш.Шәймәрдәновка һәйкәл ачыла.

1795 елда – 486,
1859 елда – 1165,
1870 елда – 807,
1884 елда – 1712,
1897 елда – 1909,
1906 елда – 2034,
1913 елда – 2038,
1920 елда – 2169,
1926 елда – 1885,
1938 елда – 1198,
1949 елда – 752,
1958 елда – 1073,
1970 елда – 1046,
1979 елда – 947,
1989 елда – 717,
2002 елда – 663,
2010 елда – 677,
2015 елда – 673 кеше (татарлар).