Мәкаләдә XVIII–XIX йөзләрдә Урта Азия – Бохара, Хива, Коканд ханлыкларының хокуклары һәм дәүләтчелеге турында мәгълүматлар җыюда татарлардан чыккан Россия түрәләренең роле һәм әһәмияте анализлана. Мисаллар буларак Оренбург чик буе комиссиясенең өч хезмәткәре – М.Бикчурин, М.Аитов һәм И.Батыршинның эшчәнлеге тикшерелә. Аларның беренче икесе Урта Азия ханлыкларында дипломатик йөкләмәләр башкара, өченчесе күрсәтелгән ханлыклар мәгълүматчылары белән үзара хезмәттәшлек итә. Аларның өчесен дә төрки һәм мөселман булулары берләштерә. Бу, беренчедән, ханлыклар халкын аларга тарта (аларның хакимият элитасы вәкилләре дә керә) һәм күбрәк файдалы мәгълүмат җыярга мөмкинлек бирә. Икенчедән, үзләре төрки-мөселман мәдәнияте вәкилләре буларак, алар Урта Азия ханлыкларының сәяси-хокукый үсеш дәрәҗәсен яхшырак аңларга һәм бәяләргә һәм ул мәгълүматларны үзләренең җитәкчелеге өчен отчетларында күрсәтергә сәләтле булалар.

Шулай ук, чыгышлары буенча төрки-мөселман вәкилләре булулары аларның Оренбург хакимияте йөкләмәләрен үтәү сыйфатына һич тә йогынты ясамый, һәм алар Урта Азия дәүләтләрендә Россия сәясәтен гамәлгә ашыруга һәм төбәктә Россия империясен үткәрүгә төрлечә ярдәм итәргә тырышалар.

Сылтама ясау өчен: Почекаев Р.Ю. Роль российских чиновников татарского происхождения в изучении государственности и права ханств Средней Азии (М.Бекчурин, М.Аитов, И.Батыршин) // Научный Татарстан. 2017. №3. С.26–33.

Мәкаләне йөкләп алу

Автор турында: Почекаев Роман Юлианович, юридик фәннәр кандидаты, профессор, “Югары икътисад мәктәбе” Милли тикшеренү университетының Санкт-Петербург филиалында хокук һәм дәүләт теориясе һәм тарихы кафедрасы мөдире, Санкт-Петербург, е-mail: ropot@mail.ru

Татарлар турында

Урманче Бакый
Халык музыкасы
Милли аш-су
Тукай Габдулла