Бут ташы

Үлчәмнәре 150-500 мм га кадәр вакланган тау токымнары: доломитлар, известьташлар, комташлар, сирәк очракларда - гранитлар.

Бут ташының бер төре – үлчәмнәре 300 мм дан кимрәк йомры таш.

Бут ташы чыдамлыгы түбән (25-100 МПа), уртача (150-400 МПа) һәм югары (500 МПа дан артык) булган төрләргә бүленә; суыкка чыдамлылык коэффициенты – 0,1-2.

ТР территориясендә югары Пермь (Казан һәм Татар яруслары) известьташлары һәм доломитларына бәйле 50 ләп бут ташы чыганагы билгеле. Файдаланылучы чыганакларның күбесе республиканың төньяк-көнбатышындагы Югары Казан утырмаларында. Продуктив зона Татарстанның төньягыннан һәм төньяк-көнбатышыннан Бөгелмә шәһәренә таба тараючы киң диагональ полоса булып сузыла.

Иң эре чыганаклар – Әки һәм Әлдермеш (Биектау районы), Сугышлы (Лениногорск районы), Бондюг чыганагы. Ятманың файдалы катламы 0,65-10 м, сирәк очракларда – 12 м, капкачы – берничә дистә см дан алып 20 м га кадәр калынлыкта.

Известьташ һәм доломитларның төзелеш чималы итеп файдаланырлык гомуми запасы 270 млн м³ чамасы (1996), 1990 елларда төзелеш ташының еллык чыгарылышы 1,5 млн м³ га җитә.

ТРда бут ташының чыдамлылыгы буенча «150» һәм «200» маркалы төрләрен (салкынга чыдамлылык коэффициенты 0,53-1,2) чыгаралар.

Бут ташы нигезләр, ярдәмче биналар стеналарын, канализация канаулары, гидротехнологик корылмалар салуда кулланыла.