Үләмә

Зөя елгасының уң кушылдыгы.

Озынлыгы 72 км. Бассейнының мәйданы 890,9 км². Идел буе калкулыгыннан ага. Елга башы Тәтеш районы Красные Дворики (даими яшәүчеләр юк) авылы читендә, тамагы Апас районы Шонгаты авылыннан 1 км төньяктарак. Елга башының абсолют биеклеге 170 м, тамагыныкы – 57 м. Су җыелу территориясе тирән ерымнар, киң чокырлар һәм сызалар белән ергаланган. Су җыелу мәйданының урманлылыгы 10%. Үзәне асимметрияле, уңъяк сөзәклекләре текәрәк һәм күтәренке елга юлы бормалы, киң түгел (7-8 м).

Үләмәнең 1,6 дан 22,6 км га кадәр озынлыктагы 29 кушылдыгы бар. Аеруча зурлары – Кече Үләмә (17,7 км), Шонгаты (9,4 км) – уң; Табар (22,6 км), Тормы (19,8 км), Бисәр (9,5 км) – сул кушылдыклар. Елга челтәренең тыгызлыгы 0,38 км/км². Туенуы катнаш, кар сулары исәбенә шактый күбрәк. Җир асты сулары белән туену модуле 0,5-3 л/с·км².

Гидрологик режимы ташу вакытында су муллыгы һәм җәен нык саегуы белән характерлана; 1945-1992 елларда Нармонка авылы янындагы су үлчәгеч постта өйрәнелә, 1992 елдан Тәтеш районы Алабирде авылы янындагы пост эшли.

л фасыллары буенча агымның таралышы бертигез түгел. Бассейнда еллык су агымының уртача күпьеллык катламы 123-147 мм, ташу агымы катламы 50-130 мм. Язгы ташу, гадәттә, март ахырында башлана. Елга ноябрь башында туңа. Кыш ахырына бозның калынлыгы 70 см га җитә. Елга тамагында суының иң аз вакытындагы уртача күпьеллык чыгымы 0,39 м³/с.

Язын суы чагыштырмача каты (3-6 мг-экв/л), кышын һәм җәен каты (6-9 мг-экв/л). Гомуми минеральләшүе язын 200-300 мг/л, кышын һәм җәен 500-700 мг/л.

Үләмә бассейнында суының гомуми күләме 6,2 млн м³ булган 9 буа бар. Су ресурслары сугару өчен файдаланыла.

ТРның табигать истәлеге (1978).

Үләмә елгасы үзәнендә Гран-Тау ландшафтлы табигать истәлеге урнашкан.