Зәкиев Мирфатыйх Зәки улы

Татарстан Фәннәр академиясе академигы (1991), Халыкара төрки академиянең Татарстан бүлеге академик-секретаре (1997 елдан), ТАССР һәм РСФСРның атказанган фән эшлеклесе (1970, 1976).

1928 елның 14 августы, Бөгелмә кантоны Зәйпе авылы – 2023 елның 18 августы, Мәскәү (Казанда җирләнгән).

Казан университетын тәмамлаганнан соң (1951), шунда ук эшли (1960 елдан татар теле белеме кафедрасы мөдире, 1964 елдан профессор).

1965–1986 елларда – Казан педагогия институтында (проректор, 1967 елдан ректор, бер үк вакытта татар теле белеме кафедрасы мөдире).

1986 елдан СССР Фәннәр академиясе Казан гыйльми үзәгенең Тел, әдәбият һәм тарих институты; 1992 елдан Татарстан Фәннәр академиясенең Тел, әдәбият һәм сәнгать институты директоры. 2001 елдан шунда ук тел белеме бүлеге мөдире, 2008–2015 елларда лексикология һәм диалектология бүлеге мөдире.

Хезмәтләре татар теле синтаксисы, этнолингвистика, тел сәясәте, милләтара мөнәсәбәтләр мәсьәләләренә карый.

М.З.Зәкиев тюркологиядә, беренчеләрдән булып, төрки морфонология нигезләрен ачыклый, татар телендә эш-хәлнең үтәлү дәрәҗәсен белдерүнең деривацион-грамматик системасын тасвирлый, төрки телләрдә килешләрнең күплеген билгели. Болгар-татар эпиграфикасын, төрки-татар әдәби әсәрләренең тел һәм стиль үзенчәлекләрен өйрәнә.

Урта мәктәпләр һәм югары уку йортлары өчен дәреслекләр һәм уку ярдәмлекләре авторы.

1990 еллар ахырында татар халкының тел тарихы мәсьәләләренә һәм төрки-татар этногенезына багышланган зур хезмәтләрен бастыра.

3 томлы «Татар грамматикасы» («Татарская грамматика», 1992–1993; ТРның Дәүләт бүләге, 1994; татар телендә 2015–2017 елларда киңәйтелгән икенче басмасы дөнья күрә), татар телендә «Татар лексикологиясе» (3 томда, 2015–2018 еллар) авторлар коллективының фәнни җитәкчесе.

1980–1990 елларда ТАССР Югары Советы рәисе. Татар энциклопедиясенең Баш гыйльми мөхәрририяте әгъзасы.

Хезмәт Кызыл Байрагы, Халыклар дуслыгы, «Татарстан Республикасы алдындагы казанышлары өчен» (2008) орденнары, медальләр белән бүләкләнә.

Төрки-татар этногенезы. М. – К., 1998;

Синтаксический строй татарского языка. Казань, 1963;

Современный татарский литературный язык: Синтаксис. М., 1971;

Проблемы языка и происхождения волжских татар. Казань, 1986;

Татары: проблемы истории и языка. Казань, 1995;

Происхождение тюрков и татар. М., 2003;

История татарского народа (этнические корни, формирование и развитие). М., 2008;

Türklerin ve Tatarların kökeni. Ist., 2007.

Тенишев Э.Р., Ганиев Ф.А., Юсупов Р.А. Мирфатых Закиевич Закиев // Советская тюркология. 1988. № 5;

Академик Мирфатых Закиев. М., 1998;

Hatice Sirin. Prof. Dr. Mirfatih Zekiyev (Hayatı ve Eserleri) // Türk Dünyası. Dіl ve Edebiyat Dergisi. 2003. № 16.