РСФСРның алтын запасы

Беренче бөтендөнья сугышы вакытында Казан Россиянең алтын запасының бер өлеше сакланган урыны була (Петроград һәм губерналарның кайбер запасларыннан китерелгән кыйммәтле әйберләр).

1918 ел башында Көнбатыш фронтта Германия гаскәрләре һөҗүме куркынычы булу сәбәпле, чордагы җитештерү тарафыннан Мәскәүдән һәм башка шәһәрләрдән алтынны Казанда туплау турында әмер бирелә.

1918 елның май-июнь айларында Казанга Мәскәүдән, Тамбовтан, Самарадан алтын китерелә.

1918 елның җәендә Казан губернасы территориясенең бер өлеше вакытлыча Комуч халык армиясе һәм Чехословакия корпусы гаскәрләре тарафыннан басып алына һәм Казанны яулап алу куркынычы туа, чордагы җитештерү таләпләре нигезендә Казаннан алтын запасын эвакуацияләү турында карар кабул ителә.

28 июльдә Мәскәүдән РСФСР Халык банкы инспекторы К.П.Андрушкевич җитәкчелегендә фин хезмәткәрләре төркеме килә, алтынны Мәскәү яисә Коломнага җибәрүгә әзерлек башлана (банктан пристаньга кадәр керү юлларын салу, алтынны өлешчә яңадан санау, кыйммәтле әйберләрне әрҗәләргә һәм капчыкларга төреп тутыру, 20 кешелек конвой оештыру).

Алтын запасын эвакуацияләү 5 августка билгеләнә, ләкин ул көнне Казан пристане янында дошман десанты белән көрәш була. Казаннан автомобильләрдә алтын запасының бары тик аз өлешен генә – 6 млн сумнан артык булган 100 әрҗә алтынны гына чыгара алалар.

1918 елның 7 август төнендә В.О.Каппель җитәкчелегендәге отряд Казанны һәм анда булган РСФСР ның алтын запасын яулап ала.

13–14 августта – аны Самарага (Казаннан җибәрелгән РСФСР ның алтын запасының төгәл бәясе билгеле түгел), сентябрьдә – Уфага, октябрьдә Омск шәһәренә җибәрәләр. 1918 елның ноябрендә Уфа директориясе (1918 елның сентябрендә оештырыла) – Комучның варислары бетерелгәннән соң, алтын запасы адмирал А.В.Колчакка эләгә. 1919 елның маенда аның боерыгы буенча алтынның номиналь бәясен тикшерү уздырыла: ул 651 532 117 сум 86 тиен исәпләнә. Алтынның бер өлеше Франция, Бөекбритания, Япония һәм АКШ та корал һәм хәрби җиһазлар сатып алуга тотыла (барлыгы Колчак тарафыннан якынча 242 млн сум алтын тотыла).

1919 елның ноябрендә Кызыл Армия һөҗүме Колчакны Омскины калдырырга мәҗбүр итә; алтын запасы тимер юл буйлап Иркутск юнәлешенә җибәрелгән була.

1920 елның гыйнвар башында "алтын эшелон" Чехословакия гаскәрләре сагына күчә. 1920 елның 1 мартында Чехословакия корпусы командованиесе 1920 елның 7 февралендәге Куйтун килешүе нигезендә 409 625 870 сум 86 тиен булган РСФСР ның алтын запасын Иркутск Хәрби-революция комитеты вәкиллегенә тапшыра.

1920 елның 3 маенда ул Казанга китерелә һәм РСФСР Халык банкы Казан бүлегенең саклау урыннарына урнаштырыла.

Гак А.М., Дворянов В.Н., Папин Л.М. Как был спасён золотой запас России // История СССР. 1960. № 1;

Кладт А., Кондратьев В. Быль о «золотом эшелоне». М., 1966;

Гак А. Гражданская война и золотой запас России // Наука и жизнь. 2001. № 9.

Автор – И.Р.Вәлиуллин